Ik ben geen vrede komen brengen maar verdeeldheid. Dat klinkt ons
heel vreemd in de oren. Wij verlangen juist naar vrede, eensgezindheid
en saamhorigheid, en er wordt toch altijd gezegd dat de weg daar
naartoe ons gewezen wordt door Jezus. En dan horen we vandaag: ik ben
geen vrede komen brengen maar verdeeldheid. Wat moeten we met die
uitspraak?
Ik denk dat er altijd wel verdeeldheid zal zijn tussen mensen: het
gezegde: zoveel hoofden zoveel zinnen, zal altijd wel waar blijken, en
tot op zekere hoogte is het ook te hopen dat dit altijd zo blijft. Het
is goed dat er verschillende meningen en opvattingen zijn, op
voorwaarde weliswaar dat ze weldoordacht en weloverwogen zijn,
dan dragen zij bij tot vooruitgang en verdieping. En dat is heel
belangrijk.
Maar dit soort verdeeldheid bedoelde Jezus niet.
Onze kerkgemeenschap is in onze tijd nogal verdeeld in behoudend en
vooruitstrevend:
aan de ene kant mensen die vasthouden aan het verleden, aan
denkbeelden, overtuigingen uit de voorbije tijd, en sommigen houden
daar heel krampachtig aan vast.
Ze zeggen: zo is het en het kan niet anders zijn. Aan de andere kant
heb je ook mensen die nieuwe en vernieuwende ideeën hebben, mensen die
in een steeds veranderende wereld nieuwe wegen willen begaan, en het is
een feit dat sommigen daarbij wel wat erg op hol geslagen zijn.
Deze verdeeldheid zal er in meerdere of mindere mate ook altijd wel
zijn, en ergens is het ook te hopen dat dit altijd zo blijft. Zoals
altijd ligt de waarheid ergens in het midden, maar dat midden kun je
alleen ontdekken als er twee kanten zijn in het denken. Maar ook deze
verdeeldheid bedoelde Jezus niet.
Ofschoon: je kunt wel zeggen dat Jezus in zijn tijd een echte
vernieuwer was, zeer tot ongenoegen van de joodse overheid. En
misschien gaat zijn sympathie nu ook vooral uit naar eerlijke
vernieuwers.
De verdeeldheid die Jezus bedoelt en brengt is die tussen mensen die
zich in alles laten leiden door de geest van de wereld: door
oppervlakkigheid, gemakzucht of hebzucht en aan de andere kant mensen
die bewust kiezen voor een overtuigde levenswijze, gebaseerd op een
gezond inzicht in de waarden van het leven, gebaseerd op Jezus' blijde
boodschap, gedragen door trouw aan hun ware zelf, trouw aan het welzijn
van de gemeenschap, trouw aan Gods bedoelingen.
Die verdeeldheid zal er ook altijd wel zijn, enerzijds is dat
natuurlijk heel jammer, anderzijds is het ook te hopen dat die
verdeeldheid er altijd zal zijn, want als mensen niet meer bewust
kiezen voor een meer principiële levenswijze, dan ziet het er slecht
uit voor onze wereld. Maar die verdeeldheid kan hele pijnlijke
consequenties hebben, omdat vrienden en familieleden daardoor soms
tegenover elkaar komen te staan, precies zoals het evangelie dat zegt.
Om maar één voorbeeld te noemen: hoeveel ouders zijn er niet heel
verdrietig omdat hun kinderen helemaal niet meer gelovig zijn, of er in
hun ogen maar op los leven, dingen doen waar zij het helemaal niet mee
eens zijn.
De verdeeldheid die een consequente beleving van Jezus' boodschap met
zich meebrengt mag echter nooit ontaarden in elkaar om de oren slaan of
deuren dicht gooien voor elkaar, zoals in het verleden helaas vaak
genoeg gebeurd is, ook in de kerk, ook door de kerk.
Kiezen voor Jezus' levenshouding, betekent ook: kiezen voor mildheid en
begrip, voor verdraagzaamheid en vergevingsgezindheid. De verdeeldheid
die Jezus brengt mag nooit het eerste gebod van de liefde verstoren.
Een koning had twee zonen, een tweeling.
De een was heel braaf en heel gehoorzaam. Hij deed steeds precies wat
zijn vader van hem vroeg.
De andere zoon was een heel ander type, helemaal niet zo gehoorzaam.
Hij wilde steeds zijn eigen weg gaan en dat botste nogal eens.
Als zijn vader een wet maakte voor het land,
dan vroeg hij zijn zoons wel eens wat ze ervan vonden.
De brave zoon vond het altijd goed, maar de ander had altijd kritiek,
altijd had hij punten waar hij het niet mee eens was.
Ze konden dan uren lang redetwisten over de zin van iets.
Zijn vader zuchtte wel eens: wat ben je toch een lastpost.
Maar toen hij oud geworden was, stond hij voor een moeilijk dilemma:
wie van zijn twee zoons moest hij aanwijzen als zijn opvolger.
Hij liep er weken over na te denken en uiteindelijk maakte hij zijn
keuze:
hij koos zijn tweede zoon, de lastpost, als zijn opvolger.
En als reden van zijn keuze zei hij: Die denkt tenminste na over
dingen.
En alleen iemand die goed nadenkt kan anderen leiden.
Mensen die echt nadenken over het leven, over de manier waarop de
samenleving of de kerk functioneert,
mensen die kritiek hebben op zaken die in hun ogen niet deugen
en die deze kritiek ook durven uitspreken,
mensen die weloverwogen keuzes durven maken,
keuzes die vaak ingaan tegen de gevestigde orde, zijn bijna allemaal
lastposten omdat ze niet met de massa meelopen
maar tegen de stroom in durven gaan.
En dus lopen ze meestal aan tegen veel onbegrip en tegenwerking,
en soms moeten ze het met vervolging of zelfs de dood bekopen.
Dat is het lot van profeten.
Dat was het lot van Jeremia, dat was het lot van Jezus van Nazaret.
Dat overkomt ook de profeten van onze tijd in kerk en samenleving.
Ik ben geen vrede komen brengen maar verdeeldheid,
hoorden we Jezus in het evangelie van vandaag zeggen.
Als we om ons heen kijken zien we verdeeldheid genoeg in de wereld.
Verdeeldheid in Israël, in Irak, Afghanistan,
verdeeldheid tussen het rijke noorden en het arme zuiden,
verdeeldheid tussen politieke machten.
Maar die verdeeldheid bedoelde Jezus beslist niet.
We zien verdeeldheid tussen de vele christelijke kerken,
grote verdeeldheid ook binnen de katholieke kerk, die verdeeldheid van
overtuigingen, van meningen en inzichten,
bedoelde hij die dan?
Ik denk dat je moet zeggen: ja en nee.
Verdeeldheid is nooit een doel, verdeeldheid kan heel lastig zijn,
heel schadelijk ook voor de gemeenschap.
Maar verschillen van meningen en inzichten,
tegenstellingen in denkwijzen over verschillende zaken,
zijn niet alleen heel natuurlijk maar ook heel belangrijk om te komen
tot een beter verstaan van ons mens- en medemens-zijn.
Stelt u zich eens voor dat alle mensen altijd precies hetzelfde gedacht
hadden,
dan zaten we nu nog in het stenen tijdperk,
dan was er nooit enige vooruitgang geweest.
Want waar mensen echt over dingen nadenken,
krijg je vanzelf verschillende meningen en inzichten,
maar juist daardoor krijgen mensen meer grip op de werkelijkheid.
Ja, zullen sommigen misschien zeggen: dat geldt wel voor de
wetenschappen,
maar dat gaat niet op voor zaken die ons geloof betreffen. God
verandert nooit en geloofswaarheden zijn blijvend, zegt men wel,
maar dat is een heel gevaarlijke uitspraak.
Zo'n verstarde houding kan heel schadelijk zijn voor een levend
geloven,
het schept geestelijke robots zonder inhoud maar geen levende mensen.
De tijd dat iedereen, nou ja, bijna iedereen, heel braaf en heel
gehoorzaam alles aannam
wat Rome leerde en de bisschoppen en de pastoors verkondigden, ligt nog
niet zo ver achter ons.
Op het oog leek het een rijk rooms leven, met volle kerken
en allerlei activiteiten erom heen.
Maar de buitenkant was mooier dan de binnenkant,
het miste vaak diepgang, het was te weinig persoonlijk doordacht.
En toen de tijden veranderde, stond iedereen verbaasd
hoe het kerkelijk leven met sprongen achteruit holde.
De kerkleiding heeft, nog steeds, het liefst gehoorzame zonen en
dochters,
en degenen die eigen ideeën erop nahouden, eigen wegen gaan,
worden, nog steeds, al gauw gezien als lastposten.
Maar gelukkig zijn er nog van die lastposten die ons aan het denken
zetten.
Door hen komt er leven in de kerk, verdieping, vernieuwing.
En ze bevinden zich in goed gezelschap: Jezus zelf was ook zo'n
lastpost in zijn tijd.
De laatste tijd zijn dierenactivisten nogal actief.
Ze protesteren tegen dierenmishandeling, tegen
nertsenfarms, tegen het opproppen van kippen en varkens in kleine
ruimtes. Ze timmeren meestal flink aan de weg om hun boodschap over te
brengen.
In de tijd van de koude oorlog waren de vredesactivisten actief.
Ze drongen vliegvelden en legerplaatsen binnen,
ze bekladden en vernielden vliegtuigen en militaire voertuigen.
Met veel kabaal demonstreerden zij tegen de bewapeningswedloop
en vooral ook tegen de kernwapens die her en der opgeslagen lagen.
Het waren bevlogen mensen, vaak erg rechtlijnig, maar ze haddeen
gelijk: bewapening is een heilloze weg en staat echte vrede in de weg.
Velen van hen zijn regelmatig opgepakt en kwamen in de gevangenis
terecht.
Maar hun strijd ging door.
Voor de overheid waren het vreselijk lastige mensen.
Je kunt wel wat vraagtekens zetten bij hun manier van protesteren
maar niemand kan zeggen dat het onzin was waarvoor ze streden.
De profeet Jeremia werd door zijn tijdgenoten ook als een activist
ervaren.
Hij constateerde dat het helemaal de verkeerde kant op ging in zijn
land.
Als ze zo doorgingen, riepen ze hun eigen ondergang over zich af.
Zijn optreden werd hem niet in dank afgenomen
en zijn tegenstanders wilden zijn mond snoeren.
Hij werd in een put gegooid.
Misschien kwam hij psychisch ook wel in een put terecht
want voortdurend tegen de stroom opboksen kan heel ontmoedigend zijn.
Koning Sedekia was een slapjanus die, om zijn eigen hachje te redden,
eerst met de ene partij meeging en later weer met de andere.
Hij heeft geen eigen mening ofwel hij durft er niet voor uit te komen,
en waarschijnlijk is het laatste het geval. Je ziet dat ook in de
politiek regelmatig gebeuren.
Sedekia staat symbool voor al die mensen die passief aan de kant
blijven staan,
omdat ze bang zijn hun nek uit te steken.
Jezus van Nazaret werd door velen van zijn tijdgenoten ook gezien als
een activist, als een luis in de pels, een lastpak.
En als je zijn woorden in het evangelie van vandaag hoort,
dan is dat wel te begrijpen.
"Vuur ben ik op aarde komen brengen en hoe verlang ik ernaar dat het
oplaait."
Dat is opruiende taal voor mensen die nergens hun vingers aan willen
branden.
Het klinkt wel vreemd om uit zijn mond te horen: "ik ben geen vrede
komen brengen maar verdeeldheid."
Met Kerstmis zingen we altijd van vrede op aarde,
en zijn boodschap zien we toch als dé weg tot duurzame vrede in de
wereld.
Hoe valt dat te rijmen met die uitspraak van vandaag:
ik ben geen vrede komen brengen maar verdeeldheid.
Wat bedoelt hij hiermee? Ik denk dit:
Hij ziet dat er een heleboel verkeerd gaat in de wereld,
en daar moet wat aangedaan worden. Dis zegt hij:
a niet in je luie stoel zitten maar durf op te staan,
durf je nek uit te steken als je dingen ziet gebeuren die niet deugen,
doe er wat aan, ook al levert je dat tegenstanders op.
Geen vrede in de zin van: maak je niet druk, het komt wel goed,
maar juist het tegendeel: maak je wel druk om een goede samenleving,
durf je overtuigingen uit te spreken, durf je overtuiging te volgen,
ook als je weet
dat je daarmee anderen op hun tenen trapt.
Jezus kun je terecht een activist noemen, niks geen lieve Jezus, zoals
hij vaak wordt afgebeeld, maar een bevlogen mens
die in zijn diepste overtuigingen de kracht vond om in beweging te
blijven voor zijn idealen
ondanks het onbegrip en de tegenwerkring van velen van zijn tijdgenoten.
Het woord activisten heeft een wat beladen betekenis
omdat er nogal eens wat uitwassen aan zitten.
Maar eigenlijk moeten we allemaal activisten durven zijn gelovigen die
actief zijn, zeker als de situatie dat van ons vraagt.
Ik denk hier aan bisschop Romero, jarenlang een brave bisschop die
keurig deed wat van hem verwacht werd.
Maar toen hij oog kreeg voor het onrecht en de machtsmisbruik in zijn
land,
toen werd hij een activist tegen de schendingen van mensenrechten.
Juist als Jeremia, als Jezus van Nazaret, werd ook bisschop Romero
monddood gemaakt,
maar hij is wel een van de moderne heiligen van onze tijd.
Een gelovige activist zijn, een bezielde christen zijn,
wij zijn er allemaal toe geroepen, maar voor velen van ons is dat toch
net iets teveel gevraagd.