Dodenherdenking 4 mei 2005

Thema:Vrijheid onderdrukt 1940-1945 en 1945-2005

Openingslied: WIJ DIE MET EIGEN OGEN . . mel. Ik wil mij gaan vertroosten

Wij die met eigen ogen de aarde zien verscheurd,
maar blind en onmeedogend ontkennen wat gebeurt:
dat oorlog is geboden en vrede niet mag zijn,
dat mensen mensen doden, dat wij die mensen zijn.

Wij die nog mogen leven van hoop en vrees vervuld,
aan machten prijsgegeven, aan meer dan eigen schuld.
Wij die, God weet hoe verder, tot hier toe zijn gespaard:
dat wij toch nooit erkennen het recht van vuur en zwaard.

Dat wij toch niet vergeten waartoe wij zijn gemaakt,
dat diep in ons geweten opnieuw het licht ontwaakt.
Dat in ons wordt herschapen de geest die overleeft.
Dat onze lieve aarde nog kans op redding heeft.

Gedicht: VRIJHEID?

Als vrijheid een woord is, is het dan gelogen?
Als vrijheid te koop is, kost het dan een vermogen?
Als vrijheid een weg is, zijn we dan al halverwege?
Als vrijheid een cadeau was, zou jij het dan geven?
Als vrijheid een mens was, is hij dan nog in leven?
Of is vrijheid een vuur, dat ons van binnen verwarmt?
Het licht van de zon dat ons als een warme gloed omarmt?
Vrijheid is een vuur waaraan je je kunt branden?
maar ook het meest kostbare bezit in onze handen.

(De vuurzuil wordt aangestoken)

Inleiding

Zestig jaar geleden kwam er een einde aan de tweede wereldoorlog, althans hier in Nederland. Een hoofdstuk van vijf bange jaren werd afgesloten. Maar het is en blijft een tijd om nooit te vergeten, niet alleen voor hen die er nauw bij betrokken waren maar voor heel de samenleving van vandaag.
Vanavond zijn we hier samen voor de dodenherdenking, want die zijn de eersten die niet vergeten mogen worden. Het waren immers geen gewone doden, die zijn van alle tijden, maar hier gaat het om meestal jonge levens die veel te vroeg afgebroken werden door het oorlogsgeweld in welke vorm ook. Die boomstronk hier staat symbool voor al die afgebroken levens, al die mannen en vrouwen die de kans niet kregen verder te groeien, uit te groeien tot bomen die vruchten konden dragen voor hun dierbaren. En denkend aan de doden van toen, moeten we ook stil staan bij de reden waarom hun levens afgebroken werden.
Vrijheid onderdrukt is de titel van deze dodenherdenking. Onderdrukte vrijheid bracht velen de dood in vernietigingskampen en executieplaatsen. En om die vrijheid te herstellen hebben talloze soldaten en anderen hun leven moeten afgeven. Al die doden doen we alleen recht als we stil staan bij de waarde van vrijheid.
Vrijheid delen is een kunst, is het thema van dit jaar. Vrijheid delen, anderen vrijheid gunnen, niet teveel vrijheid voor jezelf opeisen, is een kunst die moeilijk is en blijft. Vrijheid delen is anderen ruimte geven, ruimte om zichzelf te zijn, en niet teveel ruimte voor jezelf reserveren. Vrijheid delen is verdraagzaam zijn tegenover het anders zijn, anders doen, anders denken van medelanders en buitenlanders. Die kunst van het leven delen komt ook in de samenleving van vandaag nog vaak in de knel. Maar als wij die kunst die meester proberen te worden, doen we geen recht aan de doden van toen.
Zestig jaar geleden werd een hoofdstuk in de Nederlandse geschiedenis afgesloten, maar het is en blijft een tijd om steeds weer aan terug te denken. Daarom blikken we nu even terug op de tijd dat we niet vrij waren.

Terugblik: DE TIJD DAT WE NIET VRIJ MEER WAREN.

Op 10 mei 1940 werd Nederland opgeschrikt door de Duitse invasie. Weg was de hoop dat ons land buiten schot zou blijven zoals in de eerste wereldoorlog. De eerste Nederlanders vonden de dood, rond de Grebbenberg en elders. Hieronder ook onze dorpsgenoot Arnold Willems.
Rotterdam werd zwaar gebombardeerd, met veel doden en verwoestingen. Een eerste kennismaking met een niets ontziende bezetter. Het einde van onze vrijheid.
Nederland moest capituleren. Van de eerste schrik bekomen ging het leven door, maar steeds meer werd de macht van de bezetter gevoeld en zijn regelgeving aan den lijve ervaren. Steeds meer ging men ervaren dat we geen vrij land meer waren. Er vielen doden. Mensen werd banger en banger.

De jodenvervolging kwam op gang. Met de honderden en duizenden werden zij opgepakt en naar Westerbork gebracht en vandaar naar een van de vele vernietigingskampen in Duitsland. Hetzelfde overkwam de Roma en Sinti, misschien minder bekend maar even hard en meedogenloos.

Een aantal joden en joodse kinderen kregen de kans om onder te duiken. Vele families hebben een volwassene of een kind opgenomen en verborgen gehouden, ondanks de grote gevaren die daaraan vast zaten. Altijd was er die angst dat men verraden zou worden, wat helaas dikwijls is gebeurd. De represailles van de bezetter waren meedogenloos.

Jonge mannen werden opgeroepen en opgepakt om voor de Duitsers te werken, hier in Nederland of in Duitsland. Velen doken onder, op talloze boerderijen overal in het land, op schuilplaatsen in de velden of in de bossen. Altijd moest men op zijn hoede zijn voor razzia's, altijd was er die angst verraden te worden. Vrijheid was ver te zoeken.

Er groeide steeds meer verzet tegen de onderdrukker. Kleine groepen, grote groepen, vaak gebrekkig georganiseerd, ze pleegden sabotage en overvielen gemeentehuizen om bonkaarten te bemachtigen voor de onderduikers. Velen moesten hun daden met de dood bekopen.

In juni 1944 gloorde er hoop. Heb je al gehoord? De geallieerden zijn Normandië binnen gevallen. Ze rukken op naar Parijs. Ze rukken op naar het noorden. Heb je het al gehoord? Ze zijn geland op de Veluwe, ze zitten al in Arnhem. Ze naderen Eindhoven al vanuit het Zuiden. Maar de slag om Arnhem werd verloren. Duizenden inwoners van Arnhem moesten elders onderdak zoeken. Oktober 1944: de slag om Overloon, wel door de geallieerden gewonnen, maar wel ten koste van gigantische verliezen aan mensenlevens.

Overloon, een dorpje verborgen aan de rand van de Peel, kwam door de oorlogshandelingen op de wereldkaart te staan. Maar er zijn geen woorden voor de ontberingen van de bewoners, voor de angsten die zij hebben uitgestaan bij de bombardementen, bij hun vlucht, bij hun evacuatie en de ontreddering toen zij geleidelijk weer terug kwamen in het totaal verwoeste dorp. Die bange dagen hebben voor altijd een stempel gedrukt op de Overloonse gemeenschap.

14 Oktober 1944 werd Overloon bevrijd, of althans wat er nog van over was. Boven de rivieren volgde nog een afschuwelijke hongerwinter, met name in de grote steden. Maar op 5 mei 1945 werd de bevrijding van heel Nederland een feit, nu 60 jaar geleden. De angsten vielen weg, maar konden niet vergeten worden, De ergste ontberingen waren voorbij, maar waren zeker niet weg uit de herinneringen. Slechts weinigen kwamen terug uit de concentratiekampen en van de vele doden kwam niemand terug. De pijn van de oorlog werkt nog na, ook nu, na zestig jaar.

Zang: GEEF VREDE, HEER, GEEF VREDE mel. O hoofd vol bloed en wonden

Geef vrede, Heer, geef vrede, de aarde wacht zo lang,
er wordt zoveel geleden, de mensen zijn zo bang,
de toekomst is zo duister en ons geloof zo klein,
o, Jezus Christus, luister, en laat ons niet alleen.

Geef vrede, Heer, geef vrede, Gij die de vrede zijt,
die voor ons hebt geleden, gestreden onze strijd,
opdat wij zouden leven, bevrijd van angst en pijn,
de mensen blijdschap geven en vredestichters zijn.

Geef vrede, Heer, geef vrede, bekeer ons felle hart,
deel ons uw liefde mede, die onze boosheid tart,
die onze mond leert spreken en onze handen leidt.
Maak ons een levend teken: uw vrede wint de strijd.

Dodenherdenking

Wij gedenken al degenen die in de slag om Overloon het leven verloren: een getal van 2700 mensen, een haast ongelooflijk aantal.
Wij gedenken de 40 vrouwen, mannen en kinderen uit Overloon die in die dagen of erna het leven verloren.
Wij gedenken de ruim 1400 Britse gevallenen.
Wij gedenken de 452 Amerikaanse gevallenen.
Wij gedenken de 800 Duitse soldaten die hier sneuvelden.

Wij gedenken allen die in de tweede wereldoorlog het leven verloren. Al die 55 miljoen mensen die de dood vonden door oorlogs-handelingen, door executies of in vernietigingskampen. Wij gedenken alle militairen die de dood vonden bij de vele oor-logshandelingen.
Wij gedenken de 6 miljoen joden die vermoord werden.
Wij gedenken de meer dan 200.000 Roma en de ruim 500.000 duizend Sinti die vermoord werden.
Wij gedenken de vele verzetsstrijders die gefusilleerd werden. Wij gedenken de talloze burgerslachtoffers die gedood werden door de oorlogshandelingen in Engeland, in Duitsland en in Nederland en overal elders in de wereld.

Wij gedenken ook de talloze burgers en militairen die in de 60 jaar na de tweede wereldoorlog het leven verloren door oorlogen en terreurdaden.
Tot op de dag van vandaag worden nog steeds mensenlevens voortijdig afgebroken door vuurgevechten, autobommen en bombardementen.
Nog steeds worden mensen vermoord en lijkt vrede en vrijheid op veel plaatsen een onbereikbaar ideaal te zijn.

Wij denken niet alleen aan al de doden die er vielen en nog steeds vallen maar ook al die vaders en moeders die treuren om de dood van hun kinderen, al die vrouwen die treuren om de dood van hun echtgenoten, al die kinderen die treuren om de dood van hun vader of moeder.

Gebed voor de doden

Heer, op deze dag denken we aan onze doden,
aan hen die uit ons eigen midden de dood vonden
aan allen die ten onder gingen in het oorlogsgeweld,
mensen als wij, met idealen en verwachtingen,
dromend van vrijheid en geluk.
Wij bidden voor al die jonge mensen, militairen en burgers,
wier leven door het oorlogsgeweld afgebroken werd,
die geen kans kregen te leven in vrijheid en geluk.
Wij bidden voor al de doden van toen en nu,
voor alle slachtoffers van oorlog en geweld.
Laat niet toe dat wij hun dood vergeten
maar dat wij door hun levensoffer eraan herinnerd worden
dat vrijheid een kostbaar bezit is voor ieder mens
en dat ieder van ons de heilige plicht heeft
die vrijheid te beleven en waar te maken
met alle mensen dichtbij of veraf. Amen

Zang: HERINNER U DE NAMEN

Herinner U hun namen, God, vergeet hun leven niet
, dat ieder nu uw licht aanschouwt, uw volle glorie ziet.
Temidden van de dood zijt Gij ons aller vaderhuis,
uw liefde maakt hen immer blij, bij U zijn zij nu thuis.

Herinner U hun namen, God, neem hen in liefde aan,
laat allen delen in uw licht, geef zin aan hun bestaan.
Temidden van de dood zijt Gij de hoop die toekomst biedt,
schenk hun uw vrede, maak hen vrij, uw vreugde in 't verschiet.

Herinner U hun namen, God, vergeet ook ons nu niet,
de leegte en de eenzaamheid, ons rouwen en verdriet.
Temidden in de dood zijt Gij een bron van troost en kracht,
uw licht verdrijft de duisternis, uw zon verlicht de nacht.

Voorbede

Bidden wij om vrijheid en vrede in Nederland,
om de moed eigen keuzes te maken bij jong en oud
opdat niemand slaafs misleidende denkwijzen overneemt;
om de wijsheid zich niet te onderwerpen aan de grillen
van de reclame, de mode, van wat iedereen gewoon lijkt te vinden;
om de sterke wil te werken aan een vreedzame samenleving
opdat het geen jungle wordt waarin men elkaar naar het leven staan.


Antifoon:
Aarde verscheurd, wereld vol van bruut geweld,
mensen die vertwijfeld roepen: geef vrede overal;
geef vrede en stop alle oorlog,
mensen die vertwijfeld roepen: geef vrede overal.

Bidden wij om vrijheid en vrede voor Europa,
om een groeiend besef van onderlinge verbondenheid en afhankelijkheid,
om veiligheid voor alle burgers in alle landen
opdat niemand bedreigd wordt door vormen van terreur,
om verdraagzaamheid en wederzijds respect voor alle volken
opdat linkse noch rechts extremisten de kans krijgen
een gevaar te worden voor een vreedzame samenleving.


Antifoon:

Bidden we om vrijheid en vrede in Afghanistan, in Irak,
in Congo, in Soedan in al die andere landen
waar oorlog en terrorisme menswaardig leven onmogelijk maken.
Bidden we om verzoening tussen de verschillende bevolkingsgroepen,
om ontwapening van de vele gewapende bendes,
om een beter leven voor alle slachtoffers van het geweld,
om reële hoop op een vreedzaam bestaan.


Antifoon:

Bidden we om vrijheid en vrede in het land
waar Jezus zijn blijde boodschap gepreekt heeft,
om leefruimte en onderling respect voor Joden en Palestijnen.
om een einde aan alle onderlinge wantrouwen dat er gegroeid is,
om de eerlijke wil bij overheid en burgers om te werken
aan duurzame vrede in hun land.


Antifoon:

Bidden wij tot God met de woorden die Jezus ons gegeven heeft

Allen: Onze Vader die in de hemel zijt,

Verlos ons, Heer, van het kwaad van oorlog en geweld,
van onderdrukking en uitbuiting,
Geef vrede in onze dagen,
vrede in onze gemeenschap, vrede in ons hart
, opdat wij, gesterkt door uw Geest van kracht en wijsheid
hoopvol verder kunnen leven
omwille van Jezus, Messias, uw Zoon.

Allen: Want van U is het koninkrijk en de kracht
en de heerlijkheid in eeuwigheid. Amen

Zang: EEN NIEUWE WERELD (mel. zolang er mensen zijn)

Een nieuwe wereld vol van vrede,
waar liefde heerst als eerst' gebod,
waar alle mensen echt geloven
in ieder woord dat komt van God.

Dat land is ergens hier te vinden,
als ieder woord wordt nageleefd,
op deze aarde achter einders,
door ieder die naar vrede streeft.

Het bijbels land van melk en honing,
de stad van vriendschap voor altijd,
voor ieder mens steeds open grenzen,
een nieuwe toekomst in de tijd.

Zo zijn we hier bijeen gekomen
om licht te zoeken bij elkaar,
om onze dromen te herhalen.
Met ieders aandacht wordt het waar.

Gedicht VRIJHEID

Ik wil de vrijheid voor je schilderen
brede strepen rood, wit en blauw
een vlag die fier wappert in de wind,
toch zijn de kleuren soms verbleekt,
en is vrijheid voor velen een droom.

Ik wil de vrijheid voor je schilderen
een duif, het parelmoer van duiven,
zachtheid die niet gekooid mag worden.
Maar telkens gebeurt het weer
dat de vrijheid aan flarden geschoten wordt.

Ik wil de vrijheid voor je schilderen
mijn vrijheid, die van mijn zusje in Afghanistan,
van mijn broer in Irak, van mijn neef in Soedan.
Een wolk aan de hemel van mijn dromen,
kom toch dichterbij, kom toch in mijn hart.

Geloofsbelijdenis

Vg. Ik zal niet geloven in het recht van de sterkste,
in de taal der wapens, in de willekeur der machtigen.
Maar ik wil geloven in de eerbiediging
van de fundamentele rechten van elke mens,
in geweldloosheid en saamhorigheid.

Al. Ik zal niet geloven in privileges van de gevestigde orde.
in voorrechten op grond van ras, aanzien of rijkdom.
Maar ik wil geloven dat alle mensen gelijk zijn,
dat de orde van overmacht in feite wanorde is.

Vg. Ik zal niet geloven dat oorlog onvermijdelijk is
en duurzame vrede een onbereikbaar ideaal.
Maar ik wil geloven in de macht van de goedheid,
in de kleine weg die toch vrede kan brengen.

Al. Ik zal niet geloven dat ik onrecht ver weg kan bestrijden
als ik onrechtvaardigheid dichtbij laat bestaan.
Maar ik wil geloven dat recht één is, hier en daar,
dat ik zelf niet echt vrij ben zolang nog één mens slaaf is.

Vg. Ik zal niet geloven dat liefde een begoocheling is,
dat haat en nijd niet te voorkomen zijn.
Maar ik wil geloven in de kracht van waarachtige liefde
die een mens wonderbare dingen laat doen.

Al. Ik zal niet geloven dat alle moeite tevergeefs is,
dat dood en ondergang onvermijdelijk zijn.
Maar ik durf te geloven in Gods eigen droom,
in een nieuwe hemel en een nieuwe aarde,
in een nieuwe mens in wie gerechtigheid woont. Amen

Afsluiting van de viering

Slotlied: ALLE MENSEN WORDEN BROEDERS mel.: Alle Menschen werden Brüder

Alle mensen worden broeders
als zij naast elkaar gaan staan,
broeders, zusters, mensenhoeders,
vrij van elke eigenwaan,
samen met elkaar verbonden,
één van hart en één van geest,
helend naar elkaar gezonden
naar de zwakken wel het meest.

Samen leven, samen werken,
samen bouwen, dag en nacht,
met de zwakken, met de sterken,
in de eenheid zit de kracht.
Allen zoekend naar de wegen
die zij samen kunnen gaan,
om de wereld hoop te geven,
op een goed en warm bestaan.

Alle mensen worden broeders,
als zij trouw zijn aan elkaar,
broeders, zusters, mensenhoeders,
samen maken zij het waar
Hiervan blijven allen dromen,
't is de wens van alleman,
zal het daar wel ooit van komen,
blijf geloven dat het kan.